Obrzędy wstępne
Po przyjściu do ołtarza (i ewentualnym okadzeniu go), kapłan, wraz z całym zgromadzeniem, czyni znak krzyża. Znak ten wskazuje na to, że Eucharystia jest upamiętnieniem Ofiary Krzyża, jest czynnością ludzi, których czoło zostało naznaczone znamieniem krzyża (już w sakramencie chrztu) i wreszcie jest dziękczynieniem, błaganiem i Ofiarą zanoszoną do Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym.
Następnie kapłan przez pozdrowienie oznajmia wspólnocie obecność Pana (por. OWMR 50). Formuła „Pan z wami” przypomina prawdę o Chrystusie – Emmanuelu (Bogu z nami, por. Iz 7,14), o Jego rzeczywistej obecności w zgromadzeniu liturgicznym, a także jest swoistym życzeniem, by wiernym towarzyszyła świadomość tej Świętej obecności i by na tę obecność odpowiadali ciałem i duchem przepełnionym wiarą, nadzieją i miłością. OWMR proponuje też inne formuły pozdrowienia, zaczerpnięte z Nowego Testamentu, które przypominają o zbawczym działaniu Boga w Trójcy Świętej Jedynego.
Po pozdrowieniu, kapłan, bądź inna osoba spośród usługujących może wprowadzić wiernych w treść Mszy danego dnia (por. OWMR 50), po czym następuje zachęta (wypowiadana przez kapłana) do aktu pokuty. Uzasadnienie aktu pokuty na początku Mszy świętej znajdujemy w słowach św. Pawła: Dlatego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, pożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha. Kto bowiem spożywa i pije nie zważając na Ciało [Pańskie], wyrok sobie spożywa i pije (1Kor 11,27-29). Człowiek wierzący powinien uczestniczyć w Eucharystii w sposób godny, z należytym szacunkiem i w Bożej bojaźni. Wyznanie grzechów na początku Eucharystii pojawia się w pierwszej połowie XI wieku. Dość wcześnie z aktem pokuty łączono postawę klęczącą, lub postawę głębokiego pochylenia, a także bicie się w piersi.
W obecnie używanym Mszale na akt pokuty składają się następujące elementy:
- zachęta wypowiedziana przez kapłana,
- chwila milczenia – mająca umożliwić wiernym skupienie się oraz wzbudzenie aktu żalu,
- wyznanie grzechów, które może być wyrażone w trzech formach:
- spowiedź powszechna „Spowiadam się Bogu wszechmogącemu…”. W pierwszej części wyznajemy winy Bogu oraz braciom i siostrom, obejmując tym wyznaniem niegodne myśli, słowa, czyny jak również zaniedbanie dobra. Wypowiadając słowa „moja wina”, uderzamy się w piersi (wystarczy 1 raz). O takim sposobie wyrażenia żalu znajdujemy wzmiankę w Nowym Testamencie (tak swój żal okazywał celnik z Jezusowej przypowieści [Łk 18,3], czy też zdumienie tłumy wracające z Golgoty po śmierci Jezusa [Łk 23,45]). Gest ten wskazuje na serce, w którym rodzi się dobro i zło. Chcemy w ten sposób pokazać, że czujemy się odpowiedzialni za wybór zła i przyznajemy się do tego przed Bogiem. W drugiej części prosimy o wstawiennictwo Matki Najświętszej, Aniołów, Świętych a także zgromadzonych barci sióstr, by Bóg okazał nam swe miłosierdzie i przebaczył nam nasze winy.
- dialog między kapłanem i zgromadzeniem:
- Zmiłuj się nad nami, Panie.
- Bo zgrzeszyliśmy przeciw Tobie.
- Okaż nam, Panie, miłosierdzie swoje.
- I daj nam swoje zbawienie.
- wielbiąco-błagalne wezwania, złączone z formułą „Panie, zmiłuj się nad nami – Chryste, zmiłuj się nad nami”. W wezwaniach tych wspominamy zbawcze wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa oraz Jego czyny potwierdzające niezgłębione miłosierdzie Boga wobec grzeszników, po czym prosimy, aby i nas Bóg ogarnął swym miłosierdziem.
- błogosławieństwo wody i pokropienie nią wiernych, które może się odbyć tylko w niedzielę. Zwyczaj ten ma swoje źródło w starochrześcijańskiej praktyce błogosławienia wody do chrztu w Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego oraz skrapiania nią zgromadzonych na liturgii wiernych.